Insulineresistentie is een persoonlijk interesse en na meer dan 20 jaar actief onderzoek in dit gebied en met name naar de fysiologie van insulineresistentie begrijp ik meer dan toen. Maar ik weet zeker niet alles. En de wetenschap is nog steeds actief om het verder te begrijpen. De regulatie van glucose en insuline is fascinerend, complex en roept bij mij nog steeds verwondering op. Het is een basis van ons functioneren op vele vlakken in ons leven.

Wat is insulineresistentie eigenlijk?

Insulineresistentie ken je waarschijnlijk vooral als onderliggende oorzaak van type 2 diabetes. Iedere persoon met type 2 diabetes heeft insulineresistentie. En waarschijnlijk weet je ook dat de belangrijkste en het eenvoudigste symptoom van insulineresistentie, een verhoogde bloedglucose waarde is. De verhoogde waarde zie je ’s ochtends, dus nuchter, maar zeker ook na een maaltijd waarin (veel) koolhydraten gegeten worden. De uitgescheiden insuline zorgt voor onvoldoende verlaging van de bloedglucose waarde en leidt tot hyperglycemie. Insuline komt vrij bij elke maaltijd als onderdeel van onze zogenaamde hedonic insulinesecretie. Echter bij oa. koolhydraatrijke voeding komt er meer insuline in onze circulatie en moet er meer gereguleerd word en aan de glucosehomeostase.

Je zal zeer waarschijnlijk zeggen dat insuline een belangrijke rol speelt bij de opname van glucose in de spieren. Echter, insuline speelt een veel grotere rol en meerdere belangrijke fysiologische processen in ons lichaam. Op website van “cellsignal.com” kun je zien welke processen er allemaal door insuline gereguleerd worden. Regulatie van eiwitsynthese, glycogeensynthese, vetsynthese (lipogenese), vetafbraak (lipolyse), VLDL secretie door de lever, glucosesecretie door de lever maar ook celdeling, apoptose en autofagie. Dus zeggen dat insulineresistentie en de bijbehorende hyperglycemie alleen maar te maken heeft glucose opname in de spiercel is erg kort door de bocht.

Het mechanisme achter insulinegevoeligheid cq -ongevoeligheid (resistentie) is een complex signalling proces en laat zich niet tot eenvoudig beschrijven. Op deze website staat de huidige kennis en wetenschap over de verschillende mechanismen en vooral de verschillende celeiwitten die daarin een rol spelen. Insulinegevoeligheid cq -ongevoeligheid is niet te pin-point-en op 1 eiwit, molecuul of receptor. Het is een complexe samenhang waarin minimale veranderingen in elk van deze stappen leidt tot een verandering van insulinegevoeligheid. De veelvoud aan fysiologische processen die door insuline beïnvloed wordt, welke ook nog eens verschillend is per celtype of orgaan, geeft aan dat de effecten van verandering in insulinegevoeligheid niet direct zijn te bevatten in 1 enkele biochemische parameter (laten we zeggen glucoseconcentratie in het bloed). De dynamiek van regulatie en gevoeligheid over de tijd geeft een additionele complexiteit.

Insuline resistentie is dat normaal?

We weten dat insulineongevoeligheid onderliggend is aan vele metabole ontregelingen waarvan type 2 diabetes de meest bekende is (Mendelson 2008). Insulineresistentie is echter onderliggend aan een vette lever, hart- en vaatziekten, sommige soorten van kanker, fertiliteitsproblemen, maar ook aandoeningen en ziekten als stress, dementie en Alzheimer. Maar hierbij moeten we niet vergeten dat insulineongevoeligheid ook een fysiologische proces is wat heel nuttig is in bepaalde omstandigheden, zoals voedselschaarste (Vendelbo e.a. 2012), externe stressoren als trauma (Cree en Wolfe 2008), groei (Takano e.a. 2001), zwangerschap (groei van de foetus) (Sonagra 2014) en zelfs bij de menstruatiecyclus (Yeung e.a. 2010). ‘Normale’ fysiologische insulineresistentie leidt tot een (tijdelijke) verandering in een aantal biochemische parameters (glucose, vetzuren etc). De natuurlijke compensatie van het lichaam op deze signalen van dysregulatie is een forward-regulation: meer insuline uitscheiden vanuit de beta-cellen in de pancreas (Petersen en Shulman 2018). Dit leidt tot een (tijdelijke) verhoging van de insulineconcentratie (hyperinsulinemie) waardoor het verstoorde signaal overruled wordt en als nog de ‘normale’ fysiologische insulinerespons plaatsvindt. Echter een continue insulineongevoeligheid en de daarmee gepaarde chronische hyperinsulinemie leidt tot een verdere verstoring (lees toename ongevoeligheid) van meerdere stresspathways in cellen waardoor en een chronische schade en metabole ontregeling ontstaat (Lee e.a. 2017). Eén van de stresspaden is de ontstekingsreactie. De cellulaire signalling pathways vanuit de insulinereceptor interacteren met die van de ontstekingspathways. Hierdoor beïnvloeden beide elkaar, en daarom zien we bij chronische ontsteking ook insulineresistentie en vise versa.

Oorzaken van insulineresistentie?

Er zijn meerdere oorzaken van insulineresistentie aan te wijzen. In het kader van de podcastserie metabole veerkracht, aflevering insulineresistentie en deze blog wijs ik op in mijn ogen de belangrijkste en meest beïnvloedbare oorzaken: voeding, leefstijl en beweging. Voor voeding geldt eigenlijk dat met name onze verhoogde consumptie van hoog bewerkte, voorverpakte (kant en klaar) maaltijden en snacks de grootste verstoorders zijn van een normale insulinefysiologie. Maar ook van ons eetpatroon in het algemeen, deze voeding verzadigd minder dan vers en onbewerkt en daardoor ligt overeten op de loer. Een ‘moderne’ leefstijl met een 24uurs-economie, altijd bereikbaar, 24 uur afleiding van smartphones, Ipads, computers, tv etc, slaap te kort, roken, alcohol en andere stimulerende substanties, verstoort ons dagelijks ritme van waak en slaap, en ons eetritme. Hierdoor lopen meerdere processen uit de pas en veroorzaken insulineresistentie. Daarnaast is inactiviteit een grote speler in het veroorzaken van insulineresistentie. Zitten in de auto, achter het bureau, achter de tv, achter de computer allemaal inactiviteit.

Maak korte meten met insulineresistentie:

We zien dus dat insulineresistentie een complex spel is en een belangrijk mechanisme is in ons dagelijks bestaan. Echter chronische insulineresistentie veroorzaakt door ongezonde voeding, leefstijl en inactiviteit leidt tot een groot scala aan ‘moderne chronische aandoeningen’. Insulineresistentie verminderen doe je door je eigen regie te pakken met vers en onbewerkte voeding, niet te roken en minimaal alcohol te drinken, stress te verminderen, voldoende te slapen en daarnaast regelmatig bewegen, en dat begint met minder zitten.

Ben je behandelaar en wil je jouw cliënten informeren over insulineresistentie? Maak dan gebruik van de website van Diabetes Fonds, hier leggen zij kort, in begrijpelijke taal uit over insulineresistentie.

Over Peter J. Voshol

Peter (1969) is medisch fysioloog en heeft meer dan 20 jaar op gerenommeerde universiteiten gewerkt aan de fundamentele en klinische fysiologie onderliggend aan obesitas, diabetes type 2 en insulineresistentie. Peter werkt nu voor het Louis Bolk Instituut en houdt zich nu bezig met implementatieonderzoek naar leefstijlinterventies in de dagelijkse praktijk. Hij geeft regelmatig nascholing en lezing over de fysiologie van insuline en insulineresistentie, voor onder andere Arts & Leefstijl, Voeding Leeft. Waarin leefstijl als medicijn een belangrijke rol speelt.