Minder verzadigd vet, meer bewegen en een aantal kilo’s afvallen. Het zijn adviezen die artsen vaak geven aan mensen die diabetes type 2 hebben. Maar wat voor de ene patiënt goed werkt, kan bij een ander niet of nauwelijks effect hebben. Waar komt dit door? Ik leg het in deze blog graag uit, door in te gaan op het onderzoek dat ik doe.

Diabetes type 2

Als je bent gediagnosticeerd met diabetes type 2 dan adviseert de huisarts vaak dat jouw leefstijl moet veranderen. Er is daarbij begeleiding van bijvoorbeeld een diëtist mogelijk, maar met of zonder begeleiding, vaak is het voor mensen erg moeilijk om hun eet- en beweegpatroon zo te veranderen dat hun bloedsuikerwaarde onder controle raakt. Daarom moeten de meeste mensen met medicatie starten. Doordat medicatie alleen de bloedsuiker onder controle brengt maar niet de ziekte geneest, worden mensen ongemerkt zieker. Ze hebben daardoor steeds meer medicijnen nodig. Om een beeld te geven: in Nederland krijgen diabetes type 2 patiënten gemiddeld tien verschillende geneesmiddelen per jaar voorgeschreven.

In remissie brengen

Mijn collega’s en ik hebben onlangs een onderzoeksvoorstel ingediend voor een groot onderzoek naar gepersonaliseerde leefstijlinterventies als behandeling voor patiënten met diabetes type 2. Bij TNO doen we al meer dan tien jaar onderzoek naar deze aandoening en hoe we daarbij leefstijl als therapie kunnen inzetten. Met het nieuwe onderzoek willen we bewijzen dat voeding en beweging, op de persoon aangepast, diabetes type 2 in remissie kan brengen voor een aanzienlijk deel van de patiënten in tegenstelling tot een behandeling met medicatie. Wat is remissie? We leren steeds beter dat bij ziekten zoals diabetes type 2 het lichaam zichzelf kan herstellen als we de juiste maatregelen treffen. We noemen dit herstel remissie. Maar met welke stappen kan je dit herstel voor elkaar krijgen? En hoe weet je welke stappen bij jou goed werken? Daarvoor moet je de ziekte en de persoon die de ziekte heeft extra goed begrijpen.

Gepersonaliseerde leefstijlinterventie

Diabetes type 2 wordt veelal veroorzaakt door ongevoeligheid voor het hormoon insuline, dit noemen we insulineresistentie. Door deze insulineresistentie wordt glucose minder goed opgenomen in de cellen van allerlei organen. Mensen met diabetes type 2 hebben daardoor te hoge bloedsuiker-concentraties in het bloed. Verschillende organen hebben hier invloed op zoals de alvleesklier, het brein, spieren, vetweefsel, darmen, lever en nieren.

Bij TNO waren we benieuwd of de betrokkenheid van de diverse organen in het ziektebeeld van mensen met diabetes type 2 verschillend is en daarmee anders reageren op leefstijlinterventies. We zijn dit gaan onderzoeken. In eerste instantie door samen te werken met een groep Spaanse onderzoekers die duizend patiënten meer dan vijf jaar nauwgezet hebben onderzocht. De helft van de groep volgde een Mediterraan dieet en de andere helft een vetarm dieet.

Bij de deelnemers werd aan de start van de studie door middel van een zogenaamde ‘orale glucose-tolerantietest’ onderzocht welke organen het meeste resistent waren tegen insuline. Daaruit bleek dat sommige deelnemers vooral insulineresistent waren in de spieren, terwijl bij anderen dit juist in de lever zo was. Er was ook een derde groep die een combinatie had van insulineresistentie in de spieren en lever. Verder ontdekten we dat deelnemers met hoge resistentie in de spieren beter reageerden op een Mediterraan dieet, terwijl mensen met vooral insulineresistentie in de lever meer baat hadden bij een vetarm dieet. De deelnemers met een lever en spier combinatie hadden ook meer profijt van het Mediterrane dieet, maar niet in dezelfde mate als de eerste groep. Dit onderzoek gaf ons het idee dat een gepersonaliseerde leefstijlinterventie voor diabetes type 2 behulpzaam zou kunnen zijn.

Pilot

We zijn daarna een pilot in Nederland gestart waarbij we met huisartsen, diëtisten en fysiotherapeuten samenwerkten om diabetes type 2 patiënten te helpen bij het veranderen van hun leefstijl met gepersonaliseerd advies. Door ook een orale glucose-tolerantietest af te nemen bij deze deelnemers konden we zien welke vorm van insulineresistentie zij hadden en op basis daarvan werden gepersonaliseerde leefstijlinterventies voorgesteld. In de pilot kregen de deelnemers drie maanden de tijd om hun leefstijl te veranderen met als doel diabetes type 2 in remissie te krijgen. Na die drie maanden zagen we bij één derde van de deelnemers een volledig genormaliseerd beeld en deze mensen hoefden niet met medicatie te starten. Twee jaar later zagen we dat ongeveer zestig procent van deze deelnemers nog steeds normale glucosewaarden hadden. Deze aanpak zouden we graag verder willen ontwikkelen en onderzoeken in het ingediende onderzoeksvoorstel.

360 graden diagnostiek

Na jaren van onderzoek doen, ben ik ervan overtuigd dat gepersonaliseerde leefstijlinterventies een effectieve behandeling kunnen zijn van diabetes type 2. We kunnen artsen, behandelaars én patiënten dankzij relatief simpele testen meer inzicht geven in de oorzaak van hun diabetes type 2 en we kunnen leefstijlinterventies afstemmen op dit inzicht. Maar, alleen iets weten van de insulineresistentie is niet genoeg voor gepersonaliseerd advies! Want, vaak hebben mensen met diabetes type 2 ook persoonlijke of sociaaleconomische problemen, zoals een rook- of eetverslaving, schulden of een negatief zelfbeeld. In ons onlangs ingediende onderzoeksvoorstel brengen we daarom niet alleen ziekte van de deelnemers in kaart, maar ook hun leefstijlgedrag, hun sociaaleconomische omgeving en hun denken en gevoel. We noemen dit 360 graden diagnostiek. Door te kijken naar alles wat kan meespelen en daar waar nodig is hulp te bieden, verwachten we nog effectievere leefstijltherapie te kunnen adviseren. Ik denk dat deze aanpak op de lange termijn veel patiënten en artsen zal helpen en de samenleving veel kosten kan besparen. Hopelijk tonen we dit met ons nieuwe onderzoek aan, zodat deze aanpak daarna verder geïmplementeerd kan worden in Nederland. Het is mijn droom dat we in Nederland als eerste een trendbreuk kunnen realiseren in de toenemende aantallen mensen met een leefstijl gerelateerde ziekte zoals diabetes type 2.

Suzan Wopereis werkt sinds 2006 bij TNO en werd in 2015 uitgeroepen tot meest excellente onderzoeker van TNO met haar onderzoek.

Zie ook: Mag je DM2-patiënten nog wel behandelen met insuline zonder het onderliggende subtype te weten?