Diversiteit en inclusie staat bij veel preventie- en gezondheidsorganisaties hoog op de agenda. Dat is mooi om te zien, want om Nederland gezonder te krijgen moeten er meer diverse doelgroepen worden bereikt. Maar hoe borg je diversiteit en inclusie in je organisatie? Hoe belangrijk ook, een diverse en inclusieve organisatie is veel meer dan alleen toewerken naar een diverser personeelsbestand.Het bereiken van een diverse doelgroep vergt  verandering in de interne manier van werken, en relaxed omgaan met formele processen en protocollen. Deze omslag naar diversiteit en inclusie, heb ik gemerkt, is voor organisaties vaak een veel grotere uitdaging dan het veranderen van het aannamebeleid.

Co-creatie met de doelgroep

Co-creatie is een term die je steeds vaker hoort in de gezondheidssector en is een belangrijke manier voor organisaties om hun activiteiten toegankelijker te maken voor een meer diverse doelgroep. Samen met de doelgroep wordt een dienst of activiteit ontwikkeld, waarbij de doelgroep een gelijkwaardige stem krijgt in het proces. Dat is althans de bedoeling, maar het vereist vaak wat aanpassingsvermogen vanuit de organisaties zelf.
Het afgelopen jaar heb ik het genoegen gehad om in het kader van de Nationale Diabetes Challenge met de Bas van de Goor Foundation en Novo Nordisk  mooie momenten van co-creatie mee te maken. Wandelgroepen gericht op laaggeletterde Turkse en Marokkaanse vrouwen in Rotterdam werden succesvol geleid door groepsleiders, gecoördineerd door de Turkse Vereniging DSB. Zij staan dicht bij deze lastig te bereiken doelgroep en konden daarom goed inspringen op hun behoeftes. Een ander voorbeeld zijn de wandelgroepen met de Hindoestaans-Surinaamse doelgroep in Den Haag. Deze worden gecoördineerd door de groepsleider Frank Kanhai (werkzaam bij het Nationaal Archief), die zich al jaren inzet om zijn eigen gemeenschap meer in beweging te krijgen. Hij weet hiermee veel mensen te enthousiasmeren. In beide voorbeelden komen de groepsleiders vanuit de gemeenschap zelf, ze worden gedreven door de passie om hun eigen gemeenschap gezonder te maken. Dat is de eerste stap in het proces van co-creatie. Maar het goed faciliteren van de groepsleiders is minstens zo belangrijk.

Prototyping met de doelgroep

De groepsleiders zijn vaak zeer getalenteerd in prototyping; het uittesten van nieuwe ideeën en oplossingen in een vroeg stadium van het ontwikkelproces. Ze staan dicht bij de doelgroep, horen en zien waar de behoeftes en uitdagingen binnen de gemeenschap liggen, en komen vanuit hun passie en energie zelf met innovatieve, snelle oplossingen voor problemen. De taak van de organisatie is om naar hen te luisteren en hun oplossingen zo goed mogelijk te faciliteren, want zij zijn de experts binnen hun doelgroep. En hier ligt nu juist vaak de grootste uitdaging in het proces van co-creatie.

Het probleem van korte versus lange ontwikkelcycli

De oplossingen en ideeën die vanuit de diverse gemeenschappen worden aangedragen tijdens het proces zijn vaak spontaan, en stroken niet altijd met de trage processen en formele protocollen van de samenwerkingsorganisatie. De prototypen vanuit de gemeenschap worden uitgetest in korte ontwikkelcycli, terwijl de samenwerkingsorganisatie doorgaans vanuit lange ontwikkelcycli denkt.

Voorbeelden uit het veld

Er zijn talloze voorbeelden van niet op elkaar aansluitende ontwikkelcycli van groepsleiders  , . Een innovatief idee van een groepsleider om met een nieuwe locatie samen te werken en daarmee het netwerk te verbreden? Daar zal eerst over vergaderd moeten worden, want dat staat niet in het activiteitenplan. Het originele idee moet dan vaak nog worden aangepast zodat het past binnen de juiste richtlijnen, en daarna moet er nog een formeel eindbesluit worden genomen. Tegen die tijd is er veel creatieve, innovatieve energie weggelekt.

Iemand vanuit de doelgroep wil een flyer laten ontwikkelen om daarmee haar doelgroep te bereiken? Ze is gewend dat haar eigen neefje binnen een paar dagen een leuke, aansprekende flyer kan maken. Precies wat ze wil en nodig heeft. Maar dit past niet binnen de huisstijl van de samenwerkingsorganisatie, en dus is de organisatie gewend om dit soort initiatieven langs de communicatieafdeling te sturen. Het resultaat komt weken later en heeft door de tussenkomst van nieuwe schakels en organisatielagen ook nog eens veel culturele sensitiviteit verloren. De doelgroep herkent zich dan vaak niet meer in het eindproduct. Daarnaast is er energie verloren gegaan binnen de gemeenschap, want het neefje of een andere betrokken persoon had zich waarschijnlijk graag ingezet voor het project en is hier nu van buitengesloten.

Loslaten

Professionals in organisaties houden van termen als co-creatie en prototyping, maar uiteindelijk laat de formele organisatiestructuur dit maar beperkt toe. Dit is meer dan alleen een procesmatig probleem. Het zorgt ervoor dat veel belangrijke inbreng vanuit de diverse gemeenschap lost in translation raakt en dat zij zich ongezien en onbegrepen voelen. Feedback die ik vaak krijg tijdens het uitrollen van het programma is “gelukkig dat jij er bent, dan hoef ik dit idee niet uit te leggen aan deze witte organisatie/ hoge heren. Dan zijn we weken bezig en krijgen we een antwoord dat we toch niet begrijpen”.
De oplossing ligt vaak buiten de comfortzone van de “witte” organisatie, maar is wel essentieel voor succesvolle co-creatie: het loslaten van formele processen, en ruimte en vertrouwen geven voor oplossingen vanuit de doelgroep. Deze formele processen zijn er om de ideeën van de doelgroep te dienen, en als dit niet gebeurt is er een probleem. Luisteren als “witte organisatie” naar een diverse doelgroep betekent hun ideeën en oplossingen faciliteren, en deze niet zo willen veranderen dat ze, in uitgeklede vorm, netjes passen binnen de formele kaders van de organisatie. 

Over Younes Bouadi

Younes zet zich in voor inclusieve diabetespreventie. Hij doet dat in opdracht van onder meer Bas van de Goor Foundation en stichting Je Leefstijl Als Medicijn, beide partners bij Lifestyle4health.

Younes heeft meer dan een decennium ervaring als cultureel producent, waarbij hij projecten uitvoerde in diverse conflictgebieden. Hij werkte onder andere in Syrië, Mali, Palestina en de Filippijnen, waarbij hij zich specialiseerde in de rol die cultuur speelt in het weerbaar maken van een gemeenschap te midden van een conflict. Nu vertaalt hij deze ervaring naar de gezondheidssector in Nederlandse context. Hij kijkt naar hoe kwetsbare gemeenschappen zich door middel van hun culturele identiteit weerbaar kunnen maken tegen ongezonde omgevingen.