Nederland telt meer dan 5,3 miljoen mensen met twee of meer chronische aandoeningen, ofwel multimorbiditeit. Dit aantal groeit door vergrijzing en toenemend overgewicht. Gezond leven is belangrijk om de gevolgen van ‘welvaartsziekten’ terug te dringen en zorgkosten en de druk op gezondheidszorg te verminderen. In de praktijk blijkt het echter lastig om een gezonde leefstijl aan te nemen en vol te houden. Met name voor mensen die kampen met multimorbiditeit biedt de gezondheidszorg nog weinig handvatten voor verbetering. Met ons onderzoeksproject LifeMeds willen we inzicht krijgen in de individuele en ziekte(n)-gerelateerde factoren die van belang zijn voor leefstijlgedrag bij multimorbiditeit.
De cijfers liegen er niet om. Volgens het NIVEL/RIVM stijgt het aantal mensen, bekend bij de huisarts, met twee of meer chronische aandoeningen van 5,3 miljoen in 2018 naar 6,6 miljoen in 2040. Ook het aantal mensen met drie of meer chronische aandoeningen neemt toe. In de Miljoenennota van 2022 wordt gesteld dat mede hierdoor de zorguitgaven stijgen van € 89,6 miljard naar € 97,9 miljard in 2027. Hoe kunnen we de mensen met multimorbiditeit helpen en de houdbaarheid van de Nederlandse gezondheidszorg waarborgen?
Anders denken
Ondanks de toename van multimorbiditeit zijn de gezondheidszorg en zorgprogramma’s veelal gericht op één specifieke aandoening, bijvoorbeeld de hartrevalidatie of diabeteszorg. Ziekenhuizen zijn ingedeeld op basis van specialisaties voor bepaalde ziekten of organen. Zorg is met name gericht op de fysieke gezondheid, met medische behandelingen in de vorm van medicatie of een operatie. Dit denken in compartimenten is niet gunstig voor de zorg voor mensen met multimorbiditeit.
Veel patiënten zouden baat hebben bij het volgen van een leefstijlinterventie. Dit gebeurt te weinig. De leefstijlinterventies die worden aangeboden, zijn bovendien veelal gericht op wat als de primaire diagnose beschouwd wordt, bijvoorbeeld hartrevalidatie, en niet op de specifieke situatie van de patiënt bij wie meerdere diagnoses een rol spelen. De aanpak van multimorbiditeit vraagt om een andere aanpak waarbij we het lichaam als een geheel zien. Dit vereist een shift in denken en doen van zowel de zorgprofessional als de patiënt.
Het belang van mentale gezondheid
Hoewel er consensus is over het belang van het bevorderen van een gezonde leefstijl, is dit niet structureel ingebed in de huidige gezondheidszorg voor mensen met meerdere chronische aandoeningen. Bij het bevorderen van een gezonde leefstijl bij mensen met multimorbiditeit dient rekening gehouden te worden met een complex geheel van individuele en ziekte(n)- en behandeling- gerelateerde factoren.
Deze factoren omvatten naast demografische en medische ook psychologische factoren. Denk aan persoonlijkheidsfactoren, coping stijl, motivatie en symptomen van angst en depressie. Onderzoek laat zien dat psychologische factoren een barrière kunnen zijn voor gezonde leefstijlveranderingen. Ook kunnen psychologische factoren leiden tot ongezonder leefstijl gedrag. Een depressie bij een diabetespatiënt, kan bijvoorbeeld leiden tot verwaarlozing van zelfzorg en een ongezonde leefstijl, met een slechtere prognose en kwaliteit van leven tot gevolg. Met meer kennis over mechanismen die verklaren waarom leefstijl en psychologische factoren samenhangen zijn we beter in staat om beide vlakken te bevorderen.
Eigen regie voorkomt demotivatie
Het hebben van kennis over eigen gezondheid, leefstijl en ziekte is belangrijk voor adequate zelfzorg en welbevinden. Deze kennis wordt echter complexer naarmate het aantal chronische ziekten toeneemt. Met als risico dat patiënten verdwalen in verschillende soorten ziektemanagement en hierdoor gedemotiveerd raken.
Het is van belang om zorg te vinden die aansluit bij de wensen en behoeften van mensen met multimorbiditeit en ze te empoweren voor effectievere zelfzorg. Dat kan onder andere met gepersonaliseerde zorg en begeleiding aansluitend op de specifieke combinatie van chronische ziekten. Door mensen de regie in eigen handen te geven wordt uiteindelijk ook de druk op de zorg verminderd.
Een goede start met het LifeMeds onderzoek
Begin 2023 gaan we van start met het Lifestyle Medicine for individuals with multiple chronic diseases, ofwel LifeMeds-project bij het departement Medische en Klinische Psychologie van Tilburg University. Dit project heeft als doel om gezonde leefstijlveranderingen te bevorderen in mensen met een combinatie van tenminste twee chronische aandoeningen, zoals type 2 diabetes mellitus, hart- en vaatziekten of kanker.
We brengen daarvoor individuele psychologische factoren en ziekte-gerelateerde factoren in kaart. Met behulp van interviews, focusgroepen en vragenlijsten onderzoeken we de behoeften en wensen van deelnemers. Daarnaast worden real-time gedragingen verzameld met digitale technologieën zoals apps en accelerometers. Dit onderzoek leidt uiteindelijk tot een toolkit met methoden en strategieën voor leefstijlverandering om duurzame leefstijlveranderingen te promoten op individueel niveau bij mensen met multimorbiditeit.
Zoals eerder aangekaart in het position paper van Lifestyle4Health is kennisontwikkeling op het gebied van preventie en gedragsbevordering, effectiviteitsonderzoek en innovatie nodig. Het LifeMeds project sluit daar mooi op aan, omdat het is gericht op de toenemende groep mensen met multimorbiditeit, voor wie een gezonde leefstijl juist zo belangrijk is.
Geschreven door: Isabel Slurink, promovendus Departement Medische en Klinische Psychologie, Tilburg University, Mirela Habibovic, universitair docent Departement Medische en Klinische Psychologie, Tilburg University, Meeke Hoedjes, universitair docent Departement Medische en Klinische Psychologie, Tilburg University en Sabita Soedamah-Muthu, universitair hoofddocent Departement Medische en Klinische Psychologie, Tilburg University