Lifestyle4Health, Vereniging Arts en Leefstijl, Noaber Foundation, Diabetes Fonds en Philips Foundation hebben samen een Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2 opgezet. Deze routekaart moet ervoor zorgen dat leefstijlgeneeskunde binnen vijf jaar onderdeel is van de zorg aan mensen met diabetes type 2. En dat is nodig, want het aantal mensen met diabetes type 2 groeit. Leefstijlinterventies kunnen mensen met diabetes type 2 helpen meer regie te nemen op hun gezondheid en zorgen dat ze minder last hebben van hun ziekte. Bovendien kan een aanzienlijk deel door een andere leefstijl medicatie minderen of zelfs stoppen. In dit artikel gaan de initiatiefnemers met elkaar in gesprek over de ontwikkelde routekaart en hoe die als vliegwiel kan dienen voor de implementatie van leefstijlgeneeskunde binnen de diabetes type 2 zorg.
In deze serie gaan we met diverse partners en experts uit het Lifestyle4Health-netwerk in gesprek over hoe zij bijdragen aan leefstijlgeneeskunde en de missie van het Lifestyle4Health-platform.
De Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2 is een vervolg op de eerder gepubliceerde Routekaart Leefstijlgeneeskunde. “In die algemene routekaart hebben we neergezet waarom leefstijlgeneeskunde een prominente plek verdient binnen de zorg, als volwaardig onderdeel van de behandeling van leefstijl gerelateerde aandoeningen”, legt Hanneke Molema, senior consultant TNO en onderdeel van het Lifestyle4Health-managementteam, uit. “Daarbij staat de volgende vraag centraal: ‘Hoe kunnen we de ontwikkelingen in leefstijlgeneeskunde richting geven en versnellen zodat leefstijl binnen vijf tot tien jaar standaard een erkend onderdeel van de zorg is?’. Deze vraag is gesteld aan vele partners en leden van Lifestyle4Health en Vereniging Arts en Leefstijl en op basis van die gesprekken is een routekaart met vijf routes opgesteld (zie kader ‘Vijf routes’), met steun van Noaber. De komende jaren willen we met alle betrokken partijen invulling geven aan deze routekaart. Het leek ons een goed idee om te beginnen bij aandoeningen waarbij de toegevoegde waarde van leefstijlgeneeskunde (steeds meer) is aangetoond in de wetenschap en/of praktijk en waarmee we de komende vijf jaar al een belangrijk verschil kunnen maken. Diabetes type 2 is daar één van, net als hart- en vaatziekten, maag- en darmaandoeningen, longziekten en psychische aandoeningen. De Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2 is dus eigenlijk de eerste uitwerking van de algemene routekaart”, aldus Molema.
Waarom de Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2?
“Tijdens het opzetten van de Routekaart Leefstijlgeneeskunde merkten we al dat veel zorginitiatieven, leefstijlinterventies en hun onderbouwing ziektebeeld specifiek zijn en dat is natuurlijk ook logisch want zo werkt de zorg. Diabetes is bij uitstek een voorbeeld van een zorgpad dat veel mensen treft, verbonden is met andere ziektebeelden en waarbij veel aanpalende zorgprofessionals betrokken zijn. Bovendien kun je hier goed laten zien dat je met leefstijl effect kunt sorteren wat betreft ziektelast en geldbesparing. Daarom is diabetes type 2 een mooi startpunt voor het uitwerken van een routekaart en om te laten zien dat curatieve leefstijl werkt”, vertelt Maarten Fischer, programmamanager Healthy Living bij Noaber. “Voor diabetes is het meeste bewijs op het gebied van leefstijlgeneeskunde. Het is dan ook de meest logische ziekte om mee te beginnen”, beaamt Iris de Vries, huisarts en voorzitter Vereniging Arts en Leefstijl. “Deze routekaart kan als vliegwiel dienen en de weg banen voor andere ziektebeelden. De urgentie is enorm groot, er komt een tsunami van diabetes type 2 aan. Op dit moment zijn er in Nederland bijna 1,2 miljoen mensen met diabetes, waarvan 1 miljoen met type 2. De verwachting is dat, als we op dezelfde voet doorgaan, er in 2040 ruim 1,3 miljoen mensen met diabetes type 2 zullen zijn. Een gezonde leefstijl kan helpen diabetes type 2 te voorkomen, te genezen en bijdragen aan de behandeling ervan. Met de juiste inzet van leefstijl kan een groot deel van de patiënten met minder medicatie toe of zelfs zonder medicatie. Onderzoek uit het Verenigd Koninkrijk heeft laten zien dat circa 40% van de mensen met diabetes type 2 zonder medicatie kon als zij hun leefstijl goed aanpasten. Als leefstijl regulier onderdeel is van de behandeling van mensen met diabetes type 2, stelt dit ze in staat om meer regie te voeren op hun ziekte en hun gezondheid. Dit kan zorgkosten besparen, maar levert bovenal gezondheidswinst op”, vult Diena Halbertsma, algemeen directeur Diabetes Fonds, aan.
Ketenaanpak noodzakelijk
“Veel stakeholders zijn al bezig met leefstijlgeneeskunde, maar ze zouden meer kunnen samenwerken. Met een routekaart specifiek gericht op diabetes type 2 willen we alle losse onderdelen verbinden. Zodat organisaties samen de route sneller en met meer impact afleggen. Daarom hebben we allerlei relevante stakeholders die deze ambitie delen gevraagd samen de Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2 te maken. En iedereen die mee heeft gedaan was meteen enthousiast en je ziet ook dat diabetes wat betreft leefstijlgeneeskunde voorop loopt”, zegt Molema. “Als je leefstijl onderdeel wilt maken van de curatieve zorg is een van de randvoorwaarden dat je alle partijen bij elkaar hebt. Om interventies te laten bloeien is een ketenaanpak noodzakelijk”, voegt Fischer toe. Volgens De Vries is naast de ketenaanpak, het formuleren van het gedeelde belang essentieel. “Het is van groot belang dat je op zoek gaat naar het gedeelde belang. Als we samen een standpunt vormen over waar we naar toe willen en dezelfde taal spreken dan gaat dat interventies in zijn algemeenheid helpen. Iedereen heeft natuurlijk belang bij zijn eigen interventie, maar het overkoepelende helpt ons allemaal. Iedereen ziet nu, na verloop van tijd, wel in dat we het gezamenlijke nodig hebben om echt verder te komen. Het kan daarbij zijn dat je soms even moet inhouden en een andere partij aan zet moet laten. Als coalitie proberen we het hele plaatje te overzien en samen bijvoorbeeld uitgangspunten te bepalen van wat remissie betekent en wat een goede interventie in zich moet hebben. Vervolgens werken we samen aan implementatie. Op die manier gaat het ons lukken de diabeteszorg in transitie te brengen en ervoor te zorgen dat alle (toekomstige) patiënten met diabetes type 2 betaalbare passende zorg kunnen krijgen, met leefstijl!”, denkt De Vries.
Randvoorwaarden
“Het is zaak om patiënten en zorgverleners mee te krijgen. We hebben lange tijd gedacht dat als we een goede interventie hebben – met voldoende bewijs – en de financiering daarvoor op orde hebben, dat het dan wel goed komt. Maar nee, dat is niet zo. Zorgverleners en patiënten moeten vervolgens de interventie ook gaan aangrijpen. Dat betekent dat je ook moet investeren in marketing en storytelling. Dat is naast structurele financiering ook iets waar me mee aan de gang moeten”, aldus Fischer. “En daarbovenop moet helder zijn wat, binnen en buiten de zorg, prioriteiten zijn. Het voorkomen van diabetes type 2 blijft belangrijk, en binnen de zorg is het (leefstijl)gesprek in de spreekkamer wellicht het belangrijkst. Gelukkig gaat dat laatste al steeds beter de afgelopen jaren maar is er nog een hele slag te slaan”, vindt De Vries. De routekaart richt zich op wat er in de zorg moet gebeuren. “We onderkennen dat er ook het nodige buiten de zorg moet gebeuren, en je wilt dat mensen zich in een omgeving bevinden die positief bijdraagt aan het voorkomen en omkeren van diabetes type 2. Het begint met een goed gesprek tussen patiënt en zorgverlener. Daar heb je dan als huisarts wel de tijd voor nodig en er moet aandacht voor zijn in de opleiding. De huisarts moet gefaciliteerd worden om het gesprek goed te kunnen voeren”, stelt de Vries. “En daar is nog veel in te winnen. Tijd en ruimte voor een goed gesprek, daar zit de sleutel”, verwacht ook Halbertsma.
“Voor ons is het van essentieel belang dat er meer oplossingen komen die de verschillen in gezondheidszorg kleiner maken”, reageert Margot Cooijmans, directeur Philips Foundation. Een voorbeeld hiervan is een onderzoek waaraan Philips Foundation en Philips medewerkers deelnamen. Door te kijken naar de gegevensinteroperabiliteit met het Philips Engage portaal. Engage is een softwareplatform dat digitaal samenwerken tussen patiënten en zorgprofessionals op basis van zorgprogramma’s mogelijk maakt, waardoor samenwerking in zorgnetwerken wordt aangemoedigd en zorg op afstand wordt vergemakkelijkt. “Hoe zorgen we er in de komende jaren voor dat goede gezondheidszorg toegankelijk en betaalbaar blijft voor alle groepen in een samenleving? Leefstijlinterventies kunnen een essentiële rol spelen in het voorkomen, verkorten of effectiever maken van een behandeling en een bijdrage leveren aan het gezonder maken van de gehele samenleving en leefomgeving”, aldus Margot Cooijmans.
Levend en evoluerend document
Deze routekaart beschrijft een werkprogramma dat de stakeholders met elkaar opzetten én uitvoeren, met als doel om in maximaal vijf jaar tijd toe werken naar een situatie waarin leefstijlprogramma’s regulier onderdeel zijn van de behandeling van mensen met diabetes type 2. Molema: “De routekaart is een levend document en een werkagenda. Wij zullen de voortgang en updates steeds blijven communiceren met alle partijen die nu al betrokken zijn. En geïnteresseerde partijen zijn meer dan welkom om vragen te stellen en/of een bijdrage te leveren”, benadrukt Molema.
Vijf routes
Zowel de algemene Routekaart Leefstijlgeneeskunde en de specifieke Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2 maakt gebruik van vijf routes: implementatie, onderzoek, richtlijnen, kennisdeling en normalisatie.
Route 1 – Implementeren wat werkt met passende bekostiging:
Van een scala aan leefstijlinterventies en -programma’s zijn de effectiviteit en toegevoegde waarde (wetenschappelijk) bewezen. Dit betekent dat bekend is wat werkt voor welke groep patiënten en in welke context. Deze interventies horen in deze route thuis. Succesvol implementeren in de zorgpraktijk valt of staat bij passende bekostiging. Soms is deze er al, soms wordt er aan gewerkt en soms is het nog een vraagstuk met open einde.
Route 2 – Onderzoeken wat we nog niet weten:
Goed wetenschappelijk onderzoek vormt de basis voor leefstijlgeneeskunde in de praktijk. Gebrek aan goed wetenschappelijk bewijs remt de acceptatie en implementatie van leefstijlgeneeskunde in de praktijk en het opnemen van de kennis in richtlijnen en zorgstandaarden. In deze route willen we overzichtelijk maken welk onderzoek naar leefstijlgeneeskunde uitgevoerd wordt en welke nieuwe studies worden gestart. Dit is nodig om een onderzoeksagenda op te stellen voor de toekomst.
Route 3 – In richtlijnen & zorgstandaarden komen:
Richtlijnen en zorgstandaarden zijn inhoudelijk leidend in de zorg en een richtsnoer voor zorgprofessionals. Ook zijn ze het directe aanknopingspunt voor vergoeding van leefstijl als behandeloptie. Het is daarom essentieel dat wetenschappelijk bewezen leefstijlinterventies worden opgenomen in richtlijnen en zorgstandaarden, of addenda hierop. We willen inzichtelijk maken welke richtlijnen en zorgstandaarden leefstijl al hebben opgenomen en hoe en welke richtlijnen en zorgstandaarden in ontwikkeling zijn.
Route 4 – Kennis delen en vaardigheden aanleren:
Om leefstijlgeneeskunde standaard en erkend onderdeel te maken van de huisartsen- en medisch specialistische zorg zijn getrainde docenten, onderwijsmodules en instrumenten nodig. Dit geldt voor het standaard curriculum geneeskunde evenals in andere mbo-, hbo- en academische opleidingen en bij- en nascholingen voor zorgprofessionals. Hier is al veel materiaal ontwikkeld en wordt ook nog veel ontwikkeld. In deze route maken we dat graag overzichtelijk.
Route 5 – De noodzaak tot leefstijlgeneeskunde zo klein mogelijk maken:
Leefstijlgeneeskunde begint binnen de curatieve zorg (route 1 t/m 4) en reikt tot het Nationaal Preventieakkoord, programma’s en organisaties op wijk- en regioniveau en levens van individuen. Immers, hoe meer ziekte we kunnen voorkómen, hoe minder de curatieve zorg hoeft te repareren. In een gezondere samenleving en leefomgeving is gezond leven aantrekkelijk(er). De overheid kan dit mogelijk maken met wet- en regelgeving. Ook bedrijven en industrie, en niet in de laatste plaats burgers zelf, hebben hierin een verantwoordelijkheid. Deze initiatieven passen in route 5.
Klik hier om Routekaart Diabetes Type 2 – samenvattend document te downloaden.
