Obesitas komt relatief vaak voor bij patiënten met COVID-19 en lijkt de ziekteprognose te verergeren, met name door een chronisch verstoord immuunsysteem. Nederlandse onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), Erasmus MC en Amsterdam UMC hebben het verband tussen obesitas, chronisch ziekte, leefstijlfactoren en het immuunsysteem in een wetenschappelijke review onderzocht.

Verband obesitas en ernst covid-19

In de review leggen Daan de Frel, Douwe Atsma en Hanno Pijl (LUMC), Jaap Seidell (Amsterdam UMC) en Pieter Leenen, Willem Dik en Liesbeth van Rossum (Erasmus MC) uit wat het verband is tussen leefstijlgerelateerde ziekten en de ernst van COVID-19. Bij patiënten met COVID-19 zijn namelijk obesitas, hypertensie, hart- en vaatziekten (HVZ) en type 2 diabetes (T2D) wereldwijd opvallende risicofactoren voor ziekenhuis- en IC-opname en overlijden. Zo heb je met obesitas een ongeveer drie keer zo hoog risico op ernstige COVID-19. Bovendien lijkt obesitas bij patiënten jonger dan 60 jaar – van wie over het algemeen wordt aangenomen dat ze een lager risico op ernstige ziekte hebben – een risicofactor voor ziekenhuisopname en intensieve zorg. “Dit suggereert dat obesitas verband houdt met een ongunstig beloop in het geval van een COVID-19 infectie. Wij denken dat de volksgezondheid een centrale rol kan spelen in de strijd tegen SARS-CoV-2, zoals passende leefstijlinterventies cardiometabole aandoeningen effectief verbeteren. Met onze literatuurreview vatten we het huidige inzicht in de verbanden tussen levensstijl, metabool syndroom, obesitas en verhoogde gevoeligheid voor virale infecties samen.[i] Daarnaast kijken we of leefstijlinterventies ons kunnen helpen in de strijd tegen virussen als SARS-CoV-2”, legt prof. dr. Douwe Atsma (cardioloog, LUMC) uit.

Hoe werkt het?

De auteurs van het artikel leggen uit hoe obesitas de COVID-19 infectie verergert via meerdere mechanismen. Het immuunsysteem reageert op virussen middels het aangeboren ‘innate’ immuunrespons (snel, aspecifiek), gevolgd door de vertraagde, zeer specifieke ‘adaptieve’ immuunrespons. Obesitas heeft impact op beide typen afweer en dat zorgt voor een chronisch verhoogde inflammatoire toestand. Deze toestand van laaggradige ontsteking beperkt de respons op acute triggers zoals SARS-CoV-2. Daarnaast zorgen comorbiditeiten die vaak met obesitas gepaard gaan voor grote gezondheidsproblemen bij patiënten die in het ziekenhuis zijn opgenomen. Zo hebben het metabool syndroom, T2D, HVZ en obstructief slaapapneu (OSA) tevens een negatief effect op het immuunsysteem.

Ontsteking omkeren verbetert immuunsysteem

Maar er is goed nieuws! Het verstoorde immuunsysteem is te beïnvloeden. Leefstijlinterventies kunnen de ontstekingsstaat die obesitas kenmerkt gedeeltelijk omkeren. Onderzoek toont aan dat het immuunsysteem van mensen met obesitas al beter gaat werken als zij een paar procent in gewicht (vetmassa) kwijtraken. Een gezonde leefstijl in het algemeen – gezonde voeding, voldoende beweging en slaap, niet te veel stress, stoppen met roken en alcohol matigen – versterkt het immuunsysteem. Dit geldt óók voor mensen met een normaal gewicht.

Samen van gezond leven de norm maken

Het maken van gezonde keuzes is echter niet eenvoudig. “Deze stofwisselingsstoornissen worden voornamelijk veroorzaakt door omgevings- en maatschappelijke factoren, in samenhang met genetische en andere individuele (biologische) kenmerken”, zegt prof. dr. Hanno Pijl (internist-endocrinoloog en hoogleraar Diabetologie, LUMC). “Het bevorderen van een ​​gezondere leefstijl is van belang voor zowel de preventie als behandeling van obesitas en aanverwante aandoeningen. Het is duidelijk dat er een collectieve inspanning nodig is om dit voor elkaar te krijgen. Zorginstellingen, overheden, het bedrijfsleven en (creatieve) burgers moeten de koppen bij elkaar steken om de weg naar een gezonde toekomst uit te stippelen. Samen kunnen we gezond leven de norm te maken, daarmee de immuunrespons verbeteren en beter voorbereid zijn op een volgende virale pandemie”, aldus Pijl.

Urgent verzoek aan de VWS

Deze wetenschappelijke publicatie was de basis voor de auteurs om samen met een groep Nederlandse medici, wetenschappers en bestuurders bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) aandacht te vragen voor gezonde leefstijl tijdens de COVID-19 pandemie. Op 11 november 2020 stuurden zij minister Hugo de Jonge (VWS) een brief waarin ze pleiten om de kennis van Nederlanders te vergroten over het positieve effect van een gezonde leefstijl op het immuunsysteem. Wat de onderzoekers betreft moet er tijdens (gedeeltelijke) lockdowns extra aandacht zijn voor leefstijlfactoren, aangezien juist die periodes leiden tot toename van zittend gedrag, (ongezonde) voedselconsumptie, alcoholconsumptie, tabaksgebruik, stress en verminderd welzijn. Via de website www.leefstijlencorona.nl vragen zij samen met Partnerschap Overgewicht Nederland, Vereniging Arts & Leefstijl en Lifestyle4Health aandacht hiervoor. Niet lang na die oproep en de lancering van de website benadrukte De Jonge, tijdens de COVID-persconferentie van 17 november, het belang van een gezonde leefstijl.

[i] The impact of obesity and lifestyle on the immune system and susceptibility to infections such as COVID-19. Daan L. de Frel, MD , Prof Douwe E. Atsma, MD PhD, Prof Hanno Pijl, MD PhD, Prof Jaap C. Seidell, PhD, Pieter J.M. Leenen, PhD , Willem A. Dik, PhD , Prof Elisabeth F.C. van Rossum, MD PhD. Frontiers in Nutrition, section Nutritional Immunology, Nov 2020