Eind 2022 zijn Lifestyle4Health, Vereniging Arts en Leefstijl, Noaber, Diabetes Fonds en Philips Foundation, samen met verschillende stakeholders uit het veld van diabetes type 2 , gestart met de ‘Routekaart Leefstijlgeneeskunde Diabetes Type 2’. Hoe staat het er nu, inmiddels ruim twee jaar later, voor? In dit artikel laten de initiatiefnemers zien welke stappen zijn gezet en waar het komende jaar de nadruk op ligt.
Om de ontwikkelingen in leefstijlgeneeskunde te versterken en versnellen, is eind 2021 de algemene Routekaart Leefstijlgeneeskunde opgesteld met input van vele partners en leden van Lifestyle4Health en Vereniging Arts en Leefstijl en andere partijen in en om de Nederlandse gezondheidszorg. Om deze routekaart nog concreter te maken, is in 2022 de Routekaart Diabetes Type 2 opgesteld. Diabetes type 2 is namelijk bij uitstek een aandoening waarbij de toegevoegde waarde van leefstijlgeneeskunde (steeds meer) is aangetoond. De Routekaart Diabetes Type 2 is ontwikkeld met het doel om leefstijl regulier onderdeel te maken van de behandeling van mensen met diabetes type 2. Door middel van vijf routes worden verschillende aspecten die van invloed zijn op het regulier maken van leefstijl in de zorg behandeld. Sinds het opstellen ervan, zijn diverse partijen bezig met het werken aan de verschillende routes. Dit artikel biedt een overzicht van en update over de werkzaamheden binnen de vijf verschillende routes.
Route 1 – Implementeren wat werkt
Hoewel de effectiviteit en wetenschappelijke waarde van verschillende leefstijlinterventies en
-programma’s voor diabetes type 2is aangetoond, is de implementatie in de zorg nog niet optimaal. Inmiddels zijn er verschillende acties ondernomen om de implementatie te verbeteren.
Zo kunnen zorginstellingen, zorgprofessionals of patiëntenorganisaties sinds juni 2024 een implementatievoucher aanvragen bij de Coalitie Leefstijl in de Zorg (Team Praktijkimplementatie en Kwaliteit). Deze voucher, met een budget van maximaal €25.000, kan gebruikt worden om leefstijl in de zorg te starten, te versnellen of te verbreden in de regio. Daarnaast heeft de Coalitie de Database Praktijkvoorbeelden Leefstijlinitiatieven gelanceerd. Het geeft een (niet uitputtend) overzicht van manieren waarop zorgprofessionals en -organisaties, kennisinstituten en -organisaties en patiëntenorganisaties leefstijlinitiatieven inzetten.
Het Diabetes Fonds investeert dit jaar in de (door)ontwikkeling van leefstijlinterventies voor mensen met (pre)diabetes type 2. Zij hebben hiervoor een subsidie ter beschikking gesteld aan het Lifestyle4Health netwerk voor het ondersteunen van projecten die bijdragen aan innovatie, kennisontwikkeling en implementatie op het gebied van leefstijlgeneeskunde voor (pre)diabetes type 2.
Het Leefstijlroer van Vereniging Arts en Leefstijl is nu ook in het Engels te downloaden. Verder is er een handreiking rondom werk ontwikkelt, waar ook een verwijzing in opgenomen is naar de Diabetes Risicotest van het Diabetes Fonds. Eerder is er door Vereniging Arts en Leefstijl een demedicalisatieprotocol voor diabetes type 2ontwikkeld en geïmplementeerd. Er wordt ook blijvend gekeken naar synergie tussen wat huisartsenpraktijken zelf kunnen doen en de rol van externe programma’s zoals Keer Diabetes2 Om en informele zelfhulpprogramma’s zoals Je Leefstijl als Medicijn (JLAM) aanbiedt.
Nadat Keer Diabetes2 Om (Stichting Voeding Leeft) als eerste gespecialiseerde Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI) vanuit het basispakket wordt vergoed (2023), hebben Noaber, Diabetes Fonds en drie andere fondsen samengewerkt om financiering rond te krijgen voor de opschalingsfase van Voeding Leeft, inclusief het leerproces rond het integreren van dit soort programma’s in de zorg. Er is ook samengewerkt met onder andere de coalitie en het Erasmus om een netwerk van ziekenhuizen te ondersteunen die aan de slag zijn met leefstijlzorgloketten waarbij ziekenhuizen actief kijken naar onderliggende medische oorzaken en leefstijloplossingen bij relevante patiënten. Daarnaast is Noaber in 2024 een samenwerking met Stichting JLAM gestart. JLAM richt zich specifiek op laagdrempelige vormen van zelfhulp. Bovendien is Noabers programma rond Leefstijl en Leefstijlgeneeskunde (einddatum eind 2024) met twee jaar verlengd. Daarbij is aandacht voor projecten rond preventie en worden de pioniers van leefstijlgeneeskunde – maar ook in verschillende terreinen van preventie- bijgestaan bij verdere integratie binnen de zorg door de randvoorwaarden te verkennen en verbeteren.
Route 2 – Innovatieruimte
Betrokken partijen weten wat nodig is om leefstijl in de zorg te integreren. De uitdaging ligt in het implementeren van passende zorg en bekostiging. Innovatieruimte is nodig om dit te onderzoeken. In 2025 organiseert het Diabetes Fonds naar alle waarschijnlijkheid een inspiratiesessie rondom het thema “wat wel en niet kan in het diabetesveld”. Het doel is dat uiteindelijk een grotere groep aanbieders de heterogene doelgroep van diabetes type 2 kan behandelen. Het is belangrijk dat complexiteit van het systeem wordt (h)erkend, knelpunten binnen het diabetesveld helder zijn en hieraan een actie met rolverdeling is gekoppeld.
De missie binnen de nieuwe strategieperiode van Lifestyle4Health (2025-2028) is om ziektelast bij leefstijlgerelateerde ziekten te verminderen door een geïntegreerde aanpak in en vanuit de zorg, in verbinding met het sociale domein. De visie focust op het toegankelijk en betaalbaar houden van de zorg. Door krachten tussen medisch en sociaal domein te bundelen, kunnen effectieve strategieën worden ontwikkeld voor de behandeling van ziekten en het verminderen van zorgvragen. Daarbij is extra aandacht voor mensen in een lage sociaaleconomische positie. In 2025-2026 staan de thema’s ‘gemeentelijke context’ en ‘werkcontext’ centraal.
De Coalitie Leefstijl in de Zorg heeft een inventarisatie van knelpunten en succesfactoren rondom financiering van leefstijlinterventies laten uitvoeren, aan de hand van 17 praktijkvoorbeelden. Begin 2025 wordt ook een website met informatie over de bekostiging van leefstijlinterventies gelanceerd. Deze website biedt een stapsgewijze gids voor professionals die leefstijlinterventies willen ontwikkelen en financieren. Het benadrukt het belang van maatwerk en controle van de toegevoegde waarde binnen bestaande richtlijnen en bekostigingsstructuren.
Route 3 – Richtlijnen
Effectieve leefstijlinterventies dienen in richtlijnen en zorgstandaarden opgenomen te worden. De huidige richtlijnen voor diabetes type 2 zijn echter nog te vrijblijvend en weinig specifiek als het gaat om leefstijlgeneeskunde. In 2024 heeft een werkgroep met vertegenwoordigers van medisch specialisten, huisartsen, paramedici en GGZ-professionals in kaart gebracht in welke mate en de wijze waarop leefstijladviezen in bestaande richtlijnen staan. Vervolgens is er een inventarisatie uitgevoerd in hoeverre leefstijladviezen (uit de richtlijnen) worden toegepast in de praktijk en welke type aanbevelingen leiden tot handelingsperspectief. In 2025 zal de Coalitie Leefstijl in de Zorg – in samenwerking met richtlijnontwikkelaars, zorgprofessionals en patiënten(vertegenwoordigers) – focussen op het inzichtelijk maken van manieren om (sterke) aanbevelingen voor leefstijl goed onderbouwd op te nemen in richtlijnen, het formuleren van sterke aanbevelingen die handelingsperspectief bieden en dat patiëntvertegenwoordigers de beschikking hebben over tools om het belang van leefstijl op een effectieve manier in te brengen in richtlijnontwikkeling.
Route 4 – Onderwijs
Dankzij het Diabetes Fonds heeft Vereniging Arts en Leefstijl bij 25 zorggroepen en ruim 750 zorgprofessionals de scholing ‘Leefstijl en medicatieafbouw bij diabetes type 2’ gratis kunnen aanbieden. Dit is begeleid met onderzoek waarin het effect is onderzocht van deze scholing. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat de scholing zorgt voor een bewezen toename van kennis en vaardigheden bij zorgprofessionals. Daarnaast is de Arts en Leefstijl Academy van start gegaan met de ontwikkeling van een online onderwijsprogramma dat in samenwerking met Beter Gezond in 42 ziekenhuizen wordt uitgerold waarbij het streven is om 30.000 zorgprofessionals te trainen. Dit onderwijsprogramma omvat interactieve e-learnings in leefstijlgeneeskunde en effectieve gespreksvoering voor zorgverleners, gevolgd door VR-gesprekstraining met AI-gestuurde simulatiepatiënten. Deze training leert zorgverleners effectieve gesprekstechnieken en helpt hen bij het herkennen van barrières zoals schuldproblematiek of laaggeletterdheid.
Om leefstijlinterventies standaard onderdeel te maken van de diabetes type 2-zorg, zijn getrainde docenten, onderwijsmodules en instrumenten nodig in alle relevante opleidingen en bijscholingen. Er is al veel materiaal ontwikkeld, maar er is behoefte aan overzicht en standaard kennis en vaardigheden bij studenten, zorgprofessionals en mensen met diabetes type 2. De Coalitie Leefstijl in de Zorg werkt aan verschillende projecten om leefstijl te integreren in het zorgonderwijs. Zo wordt gewerkt aan een openbare digitale database voor bij- en nascholingen over leefstijl in de zorg, aangezien een dergelijk overzicht momenteel ontbreekt. Ook worden er specifieke leerdoelen voor leefstijl binnen de geneeskundeopleiding opgesteld, om de integratie van leefstijl in het curriculum te verbeteren. Tot slot is er een implementatieonderzoek gestart naar de integratie van leefstijl in de geneeskundeopleidingen, zijn er zakkaartjes voor studenten geneeskunde ontwikkeld en uitgedeeld en wordt een online lezing georganiseerd over leefstijl en duurzaamheid voor jonge artsen.
Route 5 – Storytelling en politiek
Positieve marketing voor leefstijlgeneeskunde is nodig. Door het belang van een gezonde leefstijl te benadrukken, kunnen mensen met diabetes type 2 beter geïnformeerd, gemotiveerd en geïnspireerd worden. Het is belangrijk dat iedereen begrijpt dat medicatie niet altijd de enige of beste optie is. Het Diabetes Fonds voert de bewustwordingscampagne ‘Verklein je risico op diabetes type 2’ uit. Het doel van deze campagne is om voor meer urgentiebesef en meer inzicht in het persoonlijk risico op diabetes type 2 en daarbij passend gezonder gedrag te creëren. Mensen kunnen via de Diabetes Risico Test (DRT) meer inzicht krijgen in hun risico op diabetes type 2. Dit gebeurt aan de hand van maximaal 8 vragen over o.a. geslacht, gewicht en lengte, leeftijd, buikomtrek en diabetes in familie. Een derde van de 300.000 mensen die de DRT heeft ingevuld, heeft een verhoogd risico op diabetes type 2.
In december is de Samenwerkende Gezondheidsfondsen (SGF) tijdens de ALV tot een akkoord gekomen om met het thema Leefstijlgeneeskunde verder te gaan. De komende periode wordt gewerkt aan het vormen van een gezamenlijke visie over het ideaalbeeld, wat hiervoor in het systeem moet veranderen, en de bijbehorende strategie en activiteiten. Het Diabetes Fonds zal zich hierop focussen en is zowel betrokken in de werkgroep als de strategische voorbereiding.
Ook is het Diabetes Fonds medekartrekker van de kwartiermakerfase van de Nationale Diabetes Agenda (NDA) die beoogt om diabetes beter op de kaart te zetten en persoonsgerichte zorg en preventie te optimaliseren. Doel van het kwartier maken is een eerste behoefte-inventarisatie uit te voeren en commitment voor het gebruik op te halen.
Stichting JLAM maakt met financiering van ‘Het Beste Diabetes Idee’ (Diabetes Fonds) vijf minidocumentaires waarin mensen met diabetes type 2 in beeld worden gebracht die door hun gezondere leefstijl hun gezondheid hebben verbeterd. Twee van de minidocumentaires zijn al gereed. De afgelopen twee jaar zijn er aanzienlijke stappen gezet om leefstijl een integraal onderdeel te maken van de zorg voor mensen met diabetes type 2. Door middel van gerichte initiatieven en waardevolle samenwerkingen is er vooruitgang geboekt op de verschillende onderwerpen waar de routes op focussen. De komende jaren zullen de betrokken partijen hun inspanningen voortzetten en intensiveren om leefstijl verder te integreren in de reguliere zorg, samen met de relevante partijen in het veld!
