Wilrike Pasman en Ben van Ommen, TNO
Ultra bewerkt eten ofwel ultra processed food (UPF) is één van de oorzaken van onze ongezonde voedingsinname en de stijging van diverse chronische ziekten, zoals obesitas/overgewicht, suikerziekte, te hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, maar ook bepaalde soorten kankers. Door de hoge energiedichtheid van de voeding en het gemak van eten maakt dat er eenvoudig teveel UPF wordt gegeten, waardoor men teveel energie binnenkrijgt. Mensen overeten, worden zwaarder en daarmee vatbaarder voor ziekte. Wat weer tot gevolg heeft dat ziektekosten stijgen, terwijl we maar door eten. Is ultrabewerkt voedsel de grote boosdoener? En liggen hier kansen voor het nieuwe kabinet om Nederland gezonder te maken?
Geen voedingsvezel te bekennen
Ultra processed food (UPF) is een verzamelnaam voor voeding die enorm bewerkt is, om zo een lange houdbaarheid en gemakkelijke, snelle consumptie van voedingsmiddelen mogelijk te maken. Een doorslaand succes van de voedingsindustrie. Het maakt het mogelijk om veel goedkope voeding te produceren. De voedingsmiddelen kenmerken zich door grote hoeveelheden vet, suiker en zout. Als gevolg van de diverse bewerkingen is er bijna geen voedingsvezel meer in te bekennen. Het zijn voedingsmiddelen die bij de fast food ketens of tankstations te verkrijgen zijn, en waarvan ook al meer dan 10 jaar bekend is dat ze ook in grote hoeveelheden in de supermarkt te koop zijn. Afgelopen maanden was volop in de media te lezen dat 80% van de producten in de supermarkt ongezond zijn. Veel producten daarvan zijn overmatig bewerkt, de ultra processed foods.
Meer calorieën, minder verzadiging
Ook de wetenschappelijke literatuur is in de ban van UPFs. In 2023 zijn meer dan 2000 artikelen geschreven over UPFs, waarvan zo’n 300 reviews/overzichtsartikelen! Het onderwerp leeft, omdat het als één van de oorzaken van onze ongezonde voedingsinname en de stijging van de diverse chronische ziekten wordt gezien. UPF zijn zo makkelijk te eten en door de grote hoeveelheid suiker, vet en zout zo lekker, dat je er snel veel van kan eten. Door de hoge energiedichtheid van de voeding en de snelheid van eten door het gemak van het eten, wordt er makkelijk teveel gegeten, waardoor men (bewezen) teveel energie binnenkrijgt. Meer energie dan nodig is voor het handhaven van de energiebalans en een stabiel gewicht. Verzadiging treedt minder op (kost namelijk tijd) en hierdoor treedt overconsumptie op. Ook zal men snel na het eten van UPFs opnieuw iets willen eten en zo dus op een dag veel te veel consumeren. In een gerandomiseerde studie bleek dat mensen van de UPF-bereide voeding 500 kCal/dag meer consumeerden dan van de verse voeding. Met name door jongeren, alleenwonenden en in de stad worden veel UPFs gegeten en daarmee wordt een slechte basis voor de gezondheid gelegd. Ook zou UPF verslavend zijn. Naar schatting 14% van de volwassenen hebben biopsychologische mechanismen van verslaving, samen met klinisch relevante problemen.
Hoe valt dit te keren?
Niet door de industrie erop te wijzen dat ze ongezonde voedingsproducten maken. Zo lang er winst wordt gemaakt op deze UPF gaat daar niets veranderen. Alleen als het financieel pijn doet of iets strafbaar is, zal dat een bedrijf mogelijk stoppen met de productie. Dus het nieuwe kabinet leren wat gezonde voeding is en welk type voedingsmiddelen hieraan kan voldoen, zou dat kunnen helpen? Eisen dat bepaalde producten niet meer dan zoveel gram zout mogen bevatten of niet zonder vezels mogen worden geproduceerd? Een hoger belastingtarief heffen op ongezonde producten, zoals voor tabak en alcohol, zou misschien bedrijven kunnen motiveren hun producten eens onder de loep te nemen en te herformuleren. Met eenzelfde doel dus als de Nutri-Score. Dit is een proces van de lange adem. De Nutri-Score is in 2024 eindelijk ingevoerd, maar bedrijven zijn nog niet verplicht hier aan mee te doen.
Belang van de burger
De recente lessen van het Nationaal Preventieakkoord tonen aan dat ambities alleen niet voldoende zijn (Rapport RIVM, 2024). De industrie kansen geven zelf haar producten te herformuleren worden niet opgevolgd als ze in een plan staan. De overheid moet (wettelijke) eisen stellen aan producenten om gezonde voedingsmiddelen te maken. Een totaal aanpak van voeding (belastingen), verzekering (preventie als basiszorg), alsook inrichting van de leefomgeving (veilig buiten sporten/bewegen) en oog voor elkaar in sociale maatschappij. Het nieuwe politieke klimaat zegt het belang van de burger voorop te willen stellen. De nadelige effecten van UPF voor de gezondheid van de burger moeten we dus nu onder de aandacht brengen, opdat er in het belang voor de gezondheid van de burger wordt ingegrepen. Laat 2024 het jaar zijn waarin de toename van de chronische leefstijlgerelateerde ziekten tot stilstand wordt gebracht en er eindelijk een daling gaat inzetten, mede door UPF in de ban te doen.
