Met kennis werken aan een goede gezondheid voor iedereen is de doelstelling van de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie, ZonMw. Om dat voor elkaar te krijgen wordt gezondheidsonderzoek gefinancierd, het gebruik van ontwikkelde kennis gestimuleerd en gesignaleerd waar meer kennis nodig is. Wilke van Ansem (senior programmamanager, afdeling Gezondheidsbescherming ZonMw) en Fleur Boulogne (clusterhoofd, afdeling Preventie ZonMw) leggen hier uit hoe ze tegen leefstijlgeneeskunde aankijken en welke plaats het zou moeten innemen in de nabije toekomst.
In deze serie gaan we met diverse partners en experts uit het Lifestyle4Health-netwerk in gesprek over hoe zij bijdragen aan leefstijlgeneeskunde en de missie van het Lifestyle4Health-platform.
Onderzoek naar effectiviteit leefstijlgeneeskunde
In 2019 is het thema Leefstijlgeneeskunde in het leven geroepen binnen ZonMw. “Binnen ons Preventieprogramma hebben we een subsidieoproep gedaan om bij te dragen aan het verder ontwikkelen van het potentieel van leefstijlgeneeskunde. Vanuit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) was er vraag naar meer onderzoek naar de effectiviteit van leefstijlgeneeskunde. We weten dat een gezonde leefstijl belangrijk is om gezond te blijven en de kans op chronische aandoeningen verkleint, maar kunnen we leefstijl ook inzetten in de behandeling van chronische ziekten? Om dat te achterhalen is meer klinisch medisch onderzoek naar leefstijlgeneeskunde nodig. Bij deze eerste oproep gaat het om zorg gerelateerde preventie gericht op het ondersteunen van het individu met bestaande gezondheidsproblemen. Om daarmee ziekteverschijnselen te reduceren, medicatie te verminderen of complicaties tegen te gaan. Naast harde bewijzen voor effectiviteit voor inzet in de curatieve setting, willen we ook een eerste stap maken naar implementatie. Wat zijn barrières voor implementatie, hoe kan (duurzame) gedragsverandering – van patiënten en zorgprofessionals – worden bereikt? Op dit soort vragen willen we tevens antwoord. Inmiddels lopen er nu tien projecten”, vertelt Wilke van Ansem.
Toewerken naar een plek binnen de curatieve zorg
“We zijn blij dat er steeds meer aandacht is voor leefstijlgeneeskunde. Dat sluit aan bij de goede ontwikkeling dat preventie steeds meer aandacht krijgt binnen de curatieve zorg. Desalniettemin is het een flinke uitdaging om beide geïntegreerd te krijgen in het zorgsysteem. Wij zien leefstijlgeneeskunde als een onderdeel van het hele palet van preventie. De curatieve zorg wordt te duur, daar zijn we het met z’n allen wel over eens. Leefstijlgeneeskunde kan een belangrijke rol spelen en wordt gelukkig steeds meer als een volwaardige optie gezien. Een bijkomend voordeel is bovendien dat een gezonde leefstijl op meerdere vlakken impact heeft. Waar een pil om de bloeddruk te verlagen zich op één enkel facet richt, heeft een gezonde leefstijl een breder effect. Het heeft bijvoorbeeld niet alleen effect op de diabetes van een patiënt maar heeft ook een preventieve werking op (het verkleinen van risico op) hart- en vaatziekten”, legt Fleur Boulogne uit. “Leefstijlgeneeskunde zal medicijnen niet vervangen, maar is aanvullend. Er moet nog het nodige gebeuren om leefstijlgeneeskunde onderdeel te maken van de curatieve zorg. En dat is best ingewikkeld. Het bewerkstelligen van een duurzame gedragsverandering naar een gezonde leefstijl maakt leefstijlgeneeskunde complex. Maar dat niet alleen, er is tevens onderzoek nodig om het op een goede manier in de zorg te kunnen inbedden”, aldus Van Ansem. “Het financiële plaatje, ‘wat doen we bijvoorbeeld in eerste en wat in de tweede lijn?’ en ICT-vraagstukken zorgen voor uitdagingen. Implementatieonderzoek is dan ook echt iets waar we ons hard voor maken. Preventie en leefstijlgeneeskunde zouden dan ook ingebed moeten worden in (para)medische opleidingen en richtlijnen et cetera. Een volgende stap zou zijn om te kijken wat nodig is voor opschaling. Als duidelijk is wat effectief is en lokaal goed werkt, moeten we gaan kijken hoe dat breder opgeschaald kan worden binnen de zorg. Dit zijn langlopende trajecten, maar positief is dat het momentum er is. Medisch specialisten staan steeds meer open voor leefstijlgeneeskunde, dat maakt vervolgstappen makkelijker”, vult Boulogne aan.
Een voorbeeld van het stimuleren van preventie/leefstijlgeneeskunde binnen de reguliere zorg is de aankomende subsidieronde ‘Preventie in de eerste lijn’. Een peiling vanuit ZonMw om na te gaan of er behoefte is aan samenwerkingsverbanden die kunnen bijdragen aan effectieve vormen van leefstijladvisering in de huisartsenpraktijk en goede samenwerking tussen de huisartsenpraktijk en partners in de wijk (sociaal domein, leefstijlaanbod), heeft tot veel positieve reacties geleid.
NUTRIMMUNE
Van Ansem leidt een internationale subsidieoproep naar de rol van voeding, het immuunsysteem en het complexe samenspel tussen infectieziekten en metabole aandoeningen; ‘Nutrition-responsiveness of the immune system: interplay between infectious diseases and diet-related metabolic diseases and the potential for food-based solutions” (NUTRIMMUNE)’. “COVID-19 heeft ons laten zien dat bij overgewicht het beloop van deze infectie ernstiger is. Voeding lijkt veel invloed te hebben op zowel het immuunsysteem als metabole aandoeningen. Met behulp van deze subsidieronde willen we de onderliggende werkingsmechanismen van voeding en het immuunsysteem bij infectieziekten en voedingsgerelateerde chronische ziekten ontrafelen en op zoek naar innovatie oplossingen. Hoe kan voeding worden ingezet om een het immuunsysteem te ondersteunen bij mensen met infectieziekten en chronische aandoeningen? De subsidieoproep is het vervolg van door Lifestyle4Health uitgevoerde Kennisinventarisatie COVID-19 in het kader van het ZonMw COVID-19-programma. Internationale consortia met minimaal drie deelnemende landen kunnen tot 21 april 2022 projectvoorstellen voor een 3-jarig project indienen”, zegt Van Ansem. De internationale subsidieronde NUTRIMMUNE wordt uitgevoerd door het Joint Programming Initiative, Healthy Diet for a Healthy Life (JPI HDHL). Namens Nederland maken ZonMw, Health~Holland en Topsector Life, Sciences & Health geld vrij voor Nederlandse projectvoorstellen.
Samenwerken is de sleutel
De rol van ZonMw ligt zowel in het signaleren van kennisbehoeften, het ontwerpen en financieren van programma’s als het stimuleren van impact over de volle breedte van gezondheid, zorg en welzijn. “Het oplossen van complexe wetenschappelijke én maatschappelijke gezondheidsvraagstukken kan niemand alleen. Om echt impact te hebben is samenwerking tussen alle partijen in het veld nodig. Lifestyle4Health is een mooi initiatief en voor ons een belangrijk netwerk om mee samen te werken. Dat op het gebied van leefstijlgeneeskunde de krachten van vele partijen zijn gebundeld is een goede zaak. In de eerste tien projecten binnen ons Leefstijlgeneeskundeprogramma is vooral aandacht voor overgewicht, diabetes en hart en vaatziekten, het zou mooi zijn als dat nog wat breder wordt in de toekomst. We weten dat leefstijl belangrijk is, maar het werkingsmechanisme erachter daar hopen we de komende jaren meer over te leren. Het zou mooi zijn als uiteindelijk die fundamentele kennis over werkingsmechanismen doorontwikkeld wordt én gecombineerd wordt met succesvolle implementatie in samenhangende programma’s waarin alle betrokken stakeholders een rol spelen”, besluit Boulogne.
