Het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) – een koepelorganisatie van medische en paramedische beroepsverenigingen, patiëntenorganisaties, wetenschappelijke en publieke gezondheidsorganisaties en zorgverzekeraars – werkt aan een optimale aanpak van overgewicht en obesitas voor volwassenen en adviseert onder andere de overheid over het beleid op het gebied van overgewicht en obesitas in Nederland. Hier vertellen dr. Karen Freijer (algemeen manager PON) en prof. dr. Liesbeth van Rossum (voorzitter PON) over de omvang en impact van obesitas in Nederland en over kansen om beter met obesitas om te gaan.
In deze serie gaan we met diverse partners en experts uit het Lifestyle4Health-netwerk in gesprek over hoe zij bijdragen aan leefstijlgeneeskunde en de missie van het platform.
Impact obesitas is enorm
Overgewicht is een groeiend probleem. De helft van de Nederlanders heeft overgewicht en 14% heeft obesitas. Recent werd berekend wat de impact van overgewicht en obesitas is in Nederland, als het gaat om kosten en kwaliteit van leven. De totale kosten van overgewicht en obesitas in Nederland bedragen bijna € 11.500 per volwassene met overgewicht/obesitas per jaar. Dit leidt tot een totale kostenpost voor Nederland van ruim € 79 miljard per jaar. “Deze getallen hebben we berekend op basis van ‘real life’ verzamelde data. Ons onderzoek laat zien dat de grootste kostenpost een verminderde productiviteit in het arbeidsproces is; mensen met overgewicht of obesitas zijn vaker en langer ziek. De kosten gaan dus verder dan alleen gezondheidszorgkosten. Bovendien heeft obesitas een grotere negatieve impact op de kosten en kwaliteit van leven dan overgewicht. Het is dus belangrijk om te voorkomen dat iemand met overgewicht doorslaat naar obesitas”, benadrukt Freijer.
“Deze studie onderstreept de noodzaak om zo snel mogelijk middelen in te zetten op zowel collectieve preventie – voorkomen dat overgewicht ontstaat door bijvoorbeeld de voedselomgeving gezonder te maken –, als individuele preventie (= onder andere behandeling) van overgewicht en obesitas. Pas als al die soorten preventie beter worden ingezet kunnen we de obesitasepidemie effectief tegengaan. Bij individuele preventie, waarbij mensen met obesitas behandeld worden, zal ook het risico op de ruim tweehonderd obesitasgerelateerde ziekten, zoals diabetes, diverse vormen van kanker en depressie afnemen (dit zijn zogenaamde co-morbiditeiten). Tevens daalt de kans op een ernstig beloop van infecties, zoals we zien bij het coronavirus”, vult Van Rossum aan.
Samenwerking met L4H
Obesitas is een ziekte waarbij veelal sprake is van disfunctionerende vetmassa en laaggradige ontsteking. Dit leidt vaak tot een chronisch overactief immuunsysteem, dat niet altijd meer goed in staat is om adequaat te reageren op virussen en bacteriën die het lichaam binnen dringen. Het immuunsysteem kan positief beïnvloed worden door bijvoorbeeld een gezonde leefstijl. “Dit is een van de zaken waar PON en Lifestyle4Health elkaar vinden. We zijn dan ook heel blij met de samenwerking met Lifestyle4Health. We maken gebruik van elkaars kennis en kunde om leefstijlgeneeskunde vorm te geven. Dat doen we om duiding te geven aan patiënten / cliënten en (zorg)professionals. Ook bundelen we de krachten om te zorgen dat wetenschappelijke inzichten en kennis vanuit diverse disciplines meegenomen worden in besluitvorming door beleidsmakers. We houden elkaar op de hoogte en weten elkaar te vinden. Zowel PON als Lifestyle4Health richten zich voornamelijk op individuele (zorggerelateerde en geïndiceerde) interventies, maar zetten zich ook volop in voor collectieve preventie. Nota bene, preventie gaat niet alleen over het voorkomen van ziekte maar ook over het voorkomen van verdere ontwikkeling (verergering) van ziekte”, aldus Freijer.
Optimale aanpak overgewicht/obesitas
Bij het ontstaan, en in stand houden, van overgewicht en obesitas kunnen meerdere factoren een rol spelen. Het is bekend dat ongezonde leefstijl bij veel mensen een heel belangrijke factor is. Hierbij gaat het vaak om een combinatie van onvoldoende slaap, te weinig ontspanning, alcoholgebruik, te weinig bewegen en ongezond eten. Tegelijkertijd spelen er bij veel mensen die (ernstig) overgewicht hebben ook andere oorzaken een rol. Zo zijn factoren die bijdragen aan overgewicht of afvallen tegenwerken grofweg te verdelen in zeven categorieën: leefstijl, sociaal-economisch, psychisch, medicamenteus, hormonaal, hypothalaam en (mono)genetisch. Freijer: “Aangezien obesitas een ziekte is – en ook als zodanig door bijvoorbeeld de WHO en de Gezondheidsraad gedefinieerd –, is er meer nodig dan de basisadviezen voor de algemene populatie. Leefstijladviezen zoals ook aan de algemene bevolking worden gegeven kunnen soms volstaan bij overgewicht (BMI tussen 25 en 30) zonder co-morbiditeiten. Bij een hogere BMI (≥30; obesitas) of overgewicht met co-morbiditeiten is er sprake van ziekte en zijn vaak specifieke adviezen gewenst, afgestemd op de behoefte voortkomend uit een goede diagnostische fase. Met verschillende partijen die zich bezighouden met leefstijl, brengen we in kaart wanneer welke leefstijladviezen nodig zijn. Duidelijk is dat er meer nodig is dan alleen de ‘Schijf van Vijf’ (voeding) en Beweegrichtlijn (beweging) en advies op het gebied van gedrag zodra er co-morbiditeiten aanwezig zijn of er sprake is van obesitas.”
Corona en obesitas
Bij de huidige COVID-19-pandemie gaat het veelvuldig over obesitas. “Met overgewicht, en zeker obesitas, sta je een streepje achter als het gaat om het de gevoeligheid voor infecties. Hoe meer buikvet, hoe ernstiger het ziekteverloop als iemand besmet raakt met COVID-19; met vaker een opname op de IC of overlijden tot gevolg. Als PON hebben we de overheid al eerder het dringende advies gegeven om een gezonde leefstijl op te nemen als coronamaatregel. We zijn een groot voorstander van een preventieve aanpak bij obesitas. Het is goed om na te gaan wat we zelf kunnen veranderen om een ernstig verloop van corona te verminderen. Afvallen is belangrijk, maar we moeten wel oog hebben voor complexiteit. Bij velen is een gedragsverandering nodig als het gaat om door ongezonde leefstijl veroorzaakte obesitas. Hiervoor kan onder andere een passende GLI (Gecombineerde Leefstijl Interventie) ingezet worden. En als leefstijloptimalisatie onvoldoende effect heeft, kan bij ernstig overgewicht overwogen worden om aanvullende behandelingen zoals gewicht verlagende medicijnen of een maagoperatie in te zetten”, legt van Rossum uit.
“Vanuit PON hebben herhaaldelijk VWS opgeroepen iets te zeggen over gezonde leefstijl in deze coronatijd, onder andere middels een brief in samenwerking met Lifestyle4Health en Arts en Leefstijl. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een grote landelijke campagne, waarbij laagdrempelige adviezen voor een gezonde leefstijl terug te vinden zijn de VWS-website ‘Fit op jouw manier’. Kortom, voor een gezondere leefstijl en overgewicht is nog steeds veel aandacht, en dat is nodig óók om te helpen voorkomen dat we bij toekomstige virale pandemieën in dezelfde toestand belanden”, besluit Freijer.
Over PON
PON is hét kennisplatform met betrekking tot obesitas en overgewicht. “We richten ons op geïndiceerde en zorg gerelateerde preventie, zetten ons in voor collectieve preventie en hebben als missie een Nederland zonder overgewicht en obesitas. We streven naar het verbeteren van de aanpak van overgewicht en obesitas. Het doel van de zorg is het verbeteren van de gezondheid, kwaliteit van leven en het verhogen van de maatschappelijke participatie van personen met overgewicht en obesitas. Het verbinden van het sociale domein met het zorgdomein is een nadrukkelijk onderdeel van de missie van het PON”, vertelt Freijer.
PON werkt daarbij ook aan drie opdrachten vanuit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): 1) het herzien van de Richtlijn Obesitas; 2) het ontwikkelen van een basismodel voor netwerkaanpak Overgewicht en Obesitas voor volwassenen en 3) het zorgen voor meer aandacht voor overgewicht in zorgopleidingen.
Vond je dit een interessant artikel en wil je meer gerelateerde items bekijken?
Luister dan eens de podcast over gedragsverandering en de podcast waar Liesbeth van Rossum samen met Hanno Pijl ingaat op de impact van obesitas en leefstijl(geneeskunde) op het immuunsysteem, in het kader van COVID-19. Wil je meer weten over de invloed van leefstijlgerelateerde ziekten op het beloop van COVID-19, bekijk dan deze recente kennisinventarisatie.
