Pim Ketelaar, bestuurder en programmadirecteur stichting VitaValley

Aan preventie claims geen gebrek: het terugdringen van gezondheidsverschillen, meer gezonde levensjaren, minder leefstijlgerelateerde ziekten, minder zorgvraag. Toch lukt het maar moeizaam om preventie structureel te financieren. Daarvoor moeten we anders kijken: samen, breder en verder vooruit.

Op veel plekken wordt er momenteel druk gerekend aan preventie en gezondheidsbevordering: wat kost dat en wat levert dat op? Dat gebeurt op allerlei schaal en dimensies: regionaal en landelijk, op specifieke interventies en op integrale aanpakken. Vanuit het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) zijn dergelijke analyses voorwaardelijk om aanspraak te doen op de beschikbare middelen. En om verantwoording af te leggen of deze middelen wel goed worden besteed. Dat kost allemaal veel tijd, bestuurlijke aandacht en gemeenschapsgeld.

Echter, deze analyses worden zeer beperkt gedeeld. En als ze gedeeld worden zijn ze  moeilijk vergelijkbaar. We zien een waaier aan terminologieën en methodologieën: MKBA’s, Kosteneffectiviteitsanalyses, (Maatschappelijke) Businesscases, Impactanalyses… En we zien een focus op korte termijn en wensdenken op ‘terugverdienen’ en ‘besparingen’, liefst nog binnen deze korte termijn (IZA en GALA lopen tot en met 2026). De echte waarde van gezondheid, in breed maatschappelijk perspectief, op langere termijn komt nauwelijks aan bod.

Beleidsverlegenheid

Dat zorgt voor verwarring en belemmert draagvlak en commitment om de benodigde transities met elkaar in gang te zetten. Dat werkt beleidsverlegenheid in de hand en leidt niet tot structurele financiering. En daarmee niet tot duurzame verzilvering van de waarde van preventie.
Immers, de IZA transformatiemiddelen en de GALA/ SPUK gelden zijn aanzienlijk, maar niet structureel. De tijdelijkheid van financiering bemoeilijkt het integraal, domeinoverstijgend werken en ontmoedigt het werken aan doelen die slechts op langere termijn te behalen zijn. Juist een integrale, lange termijn aanpak is nodig om resultaat te kunnen behalen bij het verkleinen van gezondheidsachterstanden.

Preventie op waarde schatten

Het in januari dit jaar verschenen rapport ‘Preventie op waarde schatten’ deed een zinnige duit in dit zakje. Het rapport biedt handvatten om de besluitvorming over financiering en implementatie van preventie verder te verbeteren. Cruciale aanbevelingen hierbij: kijk op langere termijn, neem de effecten op brede maatschappelijke welvaart mee en kijk naar de budgettaire effecten daarvan.

Lange termijn effecten zijn per definitie omgeven met onzekerheden. Er zijn zo veel factoren die een rol spelen. Dat vraagt om het delen van inzichten en verwachtingen, in dialoog met alle betrokkenen. En dat vraagt om andere onderzoeksmethodes dan gerandomiseerde gecontroleerde studies. Want deze studies kunnen voor veel soorten van preventie niet uitgevoerd worden.

Social Return on Investment: dialoogmodel over waard

Vanuit VitaValley hebben we veel ervaring opgedaan met de methode Social Return on Investment (SROI). De methode SROI is een dialoogmodel: om met alle belanghebbenden het goede gesprek te hebben over wat iets waard is. Hierbij beredeneer je gezamenlijk, integraal en voor langere termijn de maatschappelijke kosten en opbrengsten van een interventie of transformatie. Deze methode biedt daarvoor de structuur en spelregels. Schattingen worden gemaakt op basis van alles wat we weten, vermoeden of aannemen. We gaan met elkaar in gesprek over de onzekerheden. En over welk onderzoek passend is om de bandbreedte te verkleinen.

We stellen samen vast welke indicatoren van belang zijn en hoe die te meten en te monitoren. Dat doen we bij voorkeur met data die voor iedereen beschikbaar is. En we beredeneren met elkaar de brede maatschappelijke effecten zoals de impact op kwaliteit van leven, meedoen aan de maatschappij, de effecten op de arbeidsmarkt en ervaren (positieve) gezondheid.

En we delen de resultaten, zoals de recent gepubliceerde SROI die we samen met Kind naar Gezonder Gewicht maakten. Zo kunnen we transparant en gestructureerd de maatschappelijke waarde bepalen en op basis hiervan duurzame financiële arrangementen ontwikkelen en monitoren. Zo komen we uit hardnekkige groeven als ‘Hier kunnen we niets mee in contractering’, ‘De kosten en baten vallen niet op dezelfde plek’ en ‘Er is meer onderzoek nodig’.

Gezamenlijke waardebepaling

Meer gezamenlijke waardebepaling van preventie is nodig. Het beredeneren en berekenen van bewijslast gaat nu versnipperd en te langzaam. Daarom moeten we krachten bundelen, en een meer uniforme aanpak ontwikkelen. Social Return on Investment biedt hiervoor de structuur. Alleen zo kunnen we sneller de wissels omzetten in financiering en de waarde van preventie verzilveren. En zo transformeren naar een gezondere samenleving met meer gezonde levensjaren voor alle Nederlanders.

Pim Ketelaar is sinds 2018 programmadirecteur en bestuurder bij stichting VitaValley:

‘Ik vind het geweldig om mij in te zetten voor een gezondere, vitale samenleving. En om te verbinden tussen praktijk en beleid.

Dat doe ik graag met een heleboel andere mensen. Altijd nieuwsgierig naar nieuwe kennis en perspectieven.
Maar altijd met als perspectief: samen maximale maatschappelijke impact creëren!‘.