Wilrike Pasman (TNO)

Recent zijn alarmerende cijfers over de toename van overgewicht en obesitas door het Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gerapporteerd.¹ Neem daarbij de berichten over het ongezonde voedingsaanbod in supermarkten²; de inrichting van de obesogene omgeving³; het vele zitten op een dag⁴; en de verkoop van vooral elektrische fietsen in plaats van gewone fietsen⁵; en je begrijpt waar de overgewichtcijfers vandaan komen. Een gezonde leefstijl wordt bijna onmogelijk gemaakt. Als hier niet op wordt ingegrepen zal dit leiden tot meer chronische aandoeningen en zorgkosten, zoals voorspeld door het RIVM.^6,7

Alleen maar winnaars

Naast het terugdringen van ziekte door behandeling, speelt ook preventie een grote rol. Voorkomen dat er gezondheidsproblemen ontstaan, levert de persoon meer kwaliteit van leven op en de maatschappij geld door het niet uit te geven aan zorgkosten, een win-win zou je denken. Nu al leveren preventieprogramma’s meer op dan ze kosten^8-10, maar ook als dit niet zo zou zijn is een investering in gezondheid een investering in de toekomst die de overheid, gemeenten en verzekeraars zouden moeten willen ondersteunen. Gecombineerde leefstijlinterventies (GLIs) kunnen hierbij helpen, zoals de erkende GLIs vermeld in het loket Gezond Leven van het RIVM, reeds hebben bewezen¹¹. In de tweejarige GLI programma’s worden mensen begeleid naar een gezonde leefstijl. In de programma’s is aandacht voor voeding, beweging, slaap, ontspanning en gedrag, veelal aangeleerd met behulp van een diëtist, een leefstijlcoach en vaak ook een fysiotherapeut.

Erger voorkomen

Maar wat nu als mensen zelf al eerder aan de slag willen en niet in aanmerking komen voor een GLI? Als je baalt van je overgewicht en wilt voorkomen dat je obesitas ontwikkelt? Wat als blijkt dat je misschien prediabetes hebt en van de huisarts hoort dat je iets aan je leefstijl zou moeten doen, wat doe je dan? Deze vraag stond het afgelopen jaar centraal in het publiek-private samenwerkingsproject ELFI Health, een acroniem voor ‘Empowerment, Lifestyle & Food advice, Interactions’. Het consortium werd gevormd door Roche Diagnostics, TNO en World Data Exchange, met support van Vivica Health & Lifestyle middels hun leefstijlplatform.

De inzet van vroegdiagnostiek

Het ELFI consortium ontwikkelde een eigen leefstijlinterventie voor mensen met prediabetes op basis van vroegdiagnostiek met een point-of-care test voor HbA1c en bloedlipiden. Patiënten van een huisarts uit Den Haag die op basis van hun HbA1c met prediabetes werden gediagnosticeerd, konden deelnemen aan een drie maanden durend eHealth programma om meer te leren over hun leefstijl en hoe deze aan te pakken. Met behulp van persoonlijke voeding- en digitale leefstijladviezen is met kleine aanpassingen in leefstijlgedragingen geprobeerd hun gezondheid te verbeteren. Het werd de deelnemers makkelijk gemaakt door via de eigen huisarts in te stromen en diverse metingen op de vertrouwde huisartslocatie te laten plaatsvinden. Voedingsadviezen werden in persoon met een diëtist besproken en afgestemd op eigen behoeftes en voorkeuren. Het dashboard van Vivica Health & Lifestyle ondersteunde bij het genereren en geven van advies en voorlichting door filmpjes en informatie om gezonder te eten, bewegen, slapen, ontspannen en hoe gewoontes met kleine stapjes aan te passen. De aan het dashboard gekoppelde app stimuleerde bij het volgen van adviezen, zette aan tot nieuwe gezonde gewoontes en gaf inzicht in de progressie.

Mooie stimulans

Deelnemers waren erg te spreken over het programma en beoordeelden de ELFI-leefstijlinterventie met een 8,8! De begeleiding van de diëtist en de gezamenlijke groepssessies om meer over gezonde voeding en gedrag te leren werden enorm gewaardeerd. De app was een mooie stimulans om de eigen gegevens op elk moment te kunnen inzien alsook om dagelijks met het programma bezig te kunnen zijn. De deelnemers vielen in de drie maanden gemiddeld 3,5 kg af, de taille was de nodige centimeters afgenomen (5 cm) en de bloeddruk liet een mooie daling zien (ongeveer 15 mmHg).

Van de tien gestarte deelnemers, hebben uiteindelijk zeven deelnemers de drie maanden interventie volbracht. Het aantal deelnemers aan deze pilot was laag, maar het heeft het consortium wel de nodige inzichten in de opzet en uitvoering opgeleverd. De studie heeft ons geleerd dat ook mensen met een voorstadium van ziekte te motiveren zijn om gedragsveranderingen door te voeren. Deelnemers die enthousiast de app gebruikten bleken tevens de beste resultaten te laten zien. De digitale component was voor velen een pré, omdat het mogelijk is veelvuldig informatie te bekijken. Echter, de persoonlijke aandacht en aanpassing op de eigen situatie blijven belangrijk om mensen de mogelijkheden te geven de leefstijlverandering in hun eigen situatie toe te passen. Zo werden ook de fysieke afspraken met de diëtist en de groepssessies gewaardeerd. De ‘empowerment’, mensen leren hoe ze zelf hun gedrag en leefstijl kunnen aanpassen en de ‘interacties’, bleken in de ELFI-studie belangrijk. Ook het (zelf) blijven meten van gewicht of taille-omvang (‘meten = weten’) helpt om mensen geactiveerd te houden. Initiatieven om zelfmetingen te bevorderen en de data gecontroleerd naar de huisarts te versturen geven de huisarts inzicht, zonder het zorgsysteem te belasten.

Het is nu zaak de ELFI Health studie grootser uit te rollen en te kijken of deze laagdrempelige leefstijlinterventie bij mensen in een voorstadium van ziekte (prediabetes, hoge bloeddruk, overgewicht) ook effectief genoeg is om erger te voorkomen. Denk hierbij aan het delen van kennis over gezonde leefstijl alsook aan sociale ondersteuning om zoveel mogelijk storende factoren rond de deelnemer weg te nemen. Het zal veelal niet toereikend zijn om dit volkomen digitaal te realiseren om effectief te zijn; zowel fysieke als digitale ondersteuning is essentieel om mensen echt persoonlijk te adviseren en motiveren. Dit kan wel verschillen per opleidingsniveau.

Ik wil de overheid dan ook oproepen vooral wel in te zetten op preventie door bijvoorbeeld verlaging van de belasting op groente en fruit; het niet verhogen van de BTW op sport; bedrijven te verplichten tot productverbetering; (kinder)marketing te verbieden; fast food vestigingen in de buurt van scholen  aan banden te leggen; parken aan te leggen om beweging te stimuleren; wie weet gaan we dan een verdere toename van diverse chronische ziekten alsook zorgkosten voorkomen! Waarom mag preventie geen geld kosten als het ons zoveel (gezondheids)voordelen oplevert? Overduidelijk dus dat de bezuinigen op preventie niet tijdelijk, maar blijvend van tafel moeten! En bij preventie spelen digitale leefstijlinterventies wat mij betreft een belangrijke rol, waaraan voor velen voor het beste resultaat ook fysieke interactie moet worden toegevoegd.

Wie is Wilrike Pasman?
Bij TNO doe ik onderzoek naar het effect van voeding en leefstijl op gezondheid bij de unit Gezond Leven & Werk. De opzet voor de studies kan daarbij enorm variëren, zoals onderzoek dat we samen doen met zorgprofessionals; met andere onderzoeksgroepen; of met (gezonde) deelnemers thuis. Dit vereist andere aanpakken en strategieën om kwalitatief goede en voldoende data te verzamelen. Het coördineren van onderzoek met mensen en ook collega’s hierin begeleiden en adviseren hoe ze goed onderzoek moeten doen, is een belangrijke taak. Daarnaast ben ik binnen TNO betrokken bij het toetsen van Mensgebonden Onderzoek dat niet onder de WMO valt. Mijn eigen interessegebieden zijn obesitas, verzadiging, beweging/sport en lichaamssamenstelling.

LinkedIn:  Wilrike Pasman | LinkedIn

Bronvermelding

¹ Toename overgewicht: RIVM: in 2050 heeft 64 procent overgewicht, vooral toename bij jongeren

² Supermarkten ongezond: Onderzoek: gros van aanbiedingen supermarkten nog altijd ongezond

³ Omgeving inrichting obesogeen Omgeving bepalend voor kans op obesitas en cardio­vasculaire aandoeningen – DOQ

⁴ TNO rapport Europees kampioen zitten: Nederland Europees kampioen zitten | TNO

⁵ Elektrische fietsen: Voor het eerst meer e-bikes dan gewone fietsen verkocht in 2021 | Economie | NU.nl

⁶ Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024. Kiezen voor een gezonde toekomst | RIVM

⁷ Zorgkosten meer dan 100 miljard: Ruim honderd miljard naar zorg volgend jaar | KNMP

⁸presentatie_leeftstijl_als_medicijn.pdf

⁹Investeren in wijksamenwerking levert gezondheidswinst op – 2diabeat

¹⁰Preventie is goed voor de gezondheid en voor de portemonnee – ESB

¹¹Jaarrapportage monitor Gecombineerde leefstijl interventie (GLI) 2024 | RIVM